GIÁ TRỊ HIỆN THỰC VÀ GIÁ
TRỊ NHÂN ĐẠO CỦA TRUYỆN NGẮN “CHÍ PHÈO”
GIÁ TRỊ HIỆN THỰC
1. Phản ánh những vấn đề cơ bản của xã hội
nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng 8.
a. Mối quan
hệ của nội bộ giai cấp thống trị, những
bè cánh địa chủ cường hào.
-Một mặt chúng
đối nghịch với nhau. Vì bọn chúng là một “quần ngư tranh thực”, mồi thì ngon mà
bè nào cũng muốn ăn. Do đó chúng luôn rình cơ hội để trị nhau, mong cho nhau lụn
bại để cưỡi lên đầu lên cổ nhau.
- Mặt khác
chúng du lại với nhau để bóc lột người nông dân.
=>Phản ánh ý thức tranh chấp
và giành địa vị bá chủ trong làng xã.
b.Mâu thuẫn
giai cấp đối kháng, gay gắt giữa bọn địa chủ cường hào thống trị với những
người nông dân bị áp bức, bóc lột. Tiêu biểu là mâu thuẫn giữa bá Kiến với Chí
Phèo.
Bá Kiến là một tên địa chủ khét
tiếng xảo quyệt, tàn ác, lão biết dùng những phương châm trị dân được đúc kết từ
mấy đời là tổng lí để đối phó với dân lành và cả với những người cùng hơn cả
dân cùng. Lão đã đẩy những người lương thiện, lao động chân chính vào con đường
tội lỗi, thậm chí là tha hoá và biến thành quỷ dữ, bị xã hội loài người coi
khinh, xa lánh rồi chặn mọi cánh cửa trở về với cuộc đời lương thiện của họ.
Mối mâu thuẫn
này không thể điều hoà được phải giải quyết bằng những biện pháp quyết liệt, dữ
dội. Cả hai đều phải chết.
2. Hiện thực đời sống tăm tối, đau khổ của
người nông dân, người lao động lương thiện được thể hiện tập trung qua
số phận của nhân vật Chí Phèo.
Chí là đại diện,
điển hình cho bi kịch bị chà đạp cả nhân hình, nhân tính: từ một ngwòi lao động
lương thiện, bị tha hoá thành kẻ lưu manh và trở thành “con quỷ dữ của làng Vũ
Đại”, cuối cùng chết một cách thảm khốc trên ngưỡng cửa trở về với cuộc sống
lương thiện.
Cuộc đời Chí với
cả chuối những khổ đau: tuổi thơ bất hạnh, tủi cực; nhờ lòng trắc ẩn của dân
làng, Chí lớn lên có lòng tự trọng và ước mơ giản dị nhưng Chí lại phải vào tù
mà khôgn rõ lí do; Chí ra tù thay đổi nhân hình nhân tính, biến thành kẻ lưu
manh; rồi Chí trở thành tay sai, thành công cụ gây tội ác tỏng tay Bá Kiến để
trở thành con thú hoang sống triền miên trong cõi say vứoi những hành động đạp
phá, đâm chém để dân làng phải xa lánh đến mưc Chí dùng tiếng chửi để đối thoại,
để giao tiếp mà khôg ai đáp lại; Chí gặp thị Nở và sống lại tất cả những năng lực
của con người, năng lực nhận thức và năng lực cảm xúc, tưởng chừng cuộc đời Chí
sẽ ngoặt sang một quãng khác khi hắn khao khát được trở về với xã hội laoì người,
khi Chí đã ăn năn hối hận và có niềm tin để sống lương thiện. Nhưng Chí lại bị
thị Nở từ chối chung sống bằng tất cả sự giận dữ và nhục nhà của bà cô thị, Chí
rơi vào tình thế bi kịch rồi đến thảm kịch, Chí đi báo thù và chết khi niềm
khao khát lương thiện lên đỉnh cao nhất).
3.Cuộc sống tăm tối của những người nông
dân thấp cổ bé họng, suốt đời bị đè nén, áp bức. Họ hiền lành suốt đời
è cổ làm để nuôi bọn lí hào và luôn chỉ nghĩ đến sự yên ổn của mình, ai biết
người đấy, họ không thích những chuyện lôi thôi. (Khi Chí Phèo đến chửi Bá Kiến,
họ ùn đến xem rất đông những chỉ một câu nói ngọt ngào của Bá Kiến, họ đã kính
cẩn dãn ra và ai về nhà nấy để Chí Phèo “độc lực chọi nhau với Bá Kiến”. Khi
Chí Phèo say chửi tất cả nhưng ai cũng vô cảm thấy rằng “không hề gì” đến mình.
Khi chứng kiến cái chết của Chí Phèo và Bá Kiến, họ cũng tuôn đến xem nhưng
không ai tỏ lòng thương xót.
=>Họ không
phải là một thế lực, đồng thời cũng mất tình cảm đồng loại. Thị Nở là người yêu
duy nhất của dời Chí, người duy nhất trong làng Vũ Đại thấy Chí hiền, coi Chí
là người, dám giao tiếp, đi lại với Chí và chăm sóc Chí và “gần gũi” với Chí
cũng ái ngại lo sợ nếu mình không may mang mầm mống của Chí Phèo tron bụng. Người
dân làng Vũ Đại không hề biết Chí Phèo giết Bá Kiến và tự sát là do ý thức người
đã trở về, do khát vọng cháy bỏng được làm người lương thiện, không biết rằng
Chí đã phải đổi cả mạng sống của mình để được lương thiện nên họ vô cảm, thờ ơ
trước cái chết của Chí.
4. “Chí Phèo” đã khái quát hiện thực mang
tính quy luật trong xã hội cũ: có áp bức, có đấu tranh, đấu tranh tự phát thường
dẫn đến kết cục bi thảm. Và những cuộc đấu tranh như thế này chưa thể kết thúc
được vì “tre gài măng mọc”. Bá Kiến chết còn Lí Cường, còn nhiều tên cường hào
ác bá khác thì còn những “hiện tượng Chí Phèo” và còn những cuộc đấu tranh tự
phát…
GIÁ TRỊ NHÂN ĐẠO
1.Niềm cảm thương sâu sắc đối với những số
phận khổ đau, bất hạnh như Chí Phèo, thị Nở:
-Chí Phèo và
thị Nở đều là những con người khốn khổ, bị cộng đồng xa lánh, ghê tởm.
+Chí Phèo là
“con quỷ dữ của làng Vũ Đại”. trong nỗi cô đơn thê thảm, sự cô đơn tuyệt đối,
Chí dùng tiếng chửi để đối thoại, để giao tiếp với cộng đồng mà không được. Chí
chửi tất cả, từ những đối tượng khái quát, trừu tượng đến những đối tượng gân
gũi, cụ thể hơn. Chí chửi rủa cả người đẻ ra Chí, nguyền rủa sự tồn tại củ
chính mình. Tiếng chửi của Chí hướng đến cả xã hội thực dân phong kiến lúc ấy,
cái xã hội đã đẻ ra Chí Phèo. Đó là sự phản kháng bất lực và tuyệt vọng của Chí
với cuộc đời. Nỗi cay đắng tuyệt vọng của Chí lên đến đỉnh điểm khi Chí đã thức
tỉnh nhân tính muốn thực hiện ước mơ thời lương thiện với thị Nở nhưng lại bị
thị Nở từ chối. Đau đớn tột đỉnh khi nhận ra cuộc đời không chấp nhận mình, Chí
đã phải chết.
+Còn thị Nở
thì hiền lành, chẳng có thể làm hại ai nhưng vẫn bị cộng đồng xa lánh, họ tránh
thị “như tránh một con vật gì rất tởm”.
Nhưng thị có tình cảm đồng loại, có tình yêu thương con người. Từ khi Chí Phèo
đến ở vườn chuối ven sống, dân làng không ai dám đi qua đó ra sông lấy nước nứa,
người ta đã tìm một lối đi khác dù có xa hơn nhưng thị Nở vẫn đi qua vườn chuối
nhà Chí để ra sông. Thị không sợ Chí Phèo, thị còn sang nhà hắn xin lửa hay xin
rượu nữa. Thị còn nhận ra Chí Phèo hiền lành, vì chẳng làm hại gì đến thị, thị
sẵn sàng chăm sóc Chí khi hắn ốm. Thị yêu Chí thật và cũng muốn sống chung với
Chí nhưng bị bà cô ngăn cản, bị định kiến nghiệt ngã của xã hội ngăn cản.
=> Qua
đó, Nam Cao cho thấy nỗi khổ của con người vừa do sự tàn bạo của xã hội vô nhân
tính đem đến vừa do những định kiến khắc nghiệt, vô lí của xa hội làm nên.
2. Khẳng định, đề cao nhân tính, đề cao con
người.
-Xã hội tàn bạo
đã vúi dập nhân hình nhân tính, đã vò nát bộ mặt người, đã bóp nát linh hồn người,
đã biến Chí Phèo thành quỷ dữ nhưng không thể giết chết bản chất lương thiện của
Chí Phèo. Sống trong làng Vũ Đại khô héo tình người nhưng Chí không cạn tính
người. Nhân tính của Chí ngày thường bị che lấp bởi vỏ ngoài của một thằng say.
Nhưng khi được tình người chạm đến, nhân tính ấy bừng dậy mạnh mẽ.
+Chí Phèo vô
tình gặp thị Nở trong một đêm trăng trong vườn chuối nhà hắn, thị Nở đã đánh thức
bản năng ở Chí và quan trọng hơn thị đã đánh thức lương tri của Chí. Sau đêm gặp
thị Nở, Chí Phèo sống dậy những cảm xúc nhân tính: Chí bâng khuâng cảm nhận vẻ
đẹp tươi của cuộc sống, thấy nó đối lập với không gian ẩm thấp, u ám trong căn
lều của hắn; hắn nghe thấy nhịp sống của những con người bình dị mà sống dậy ước
mơ thời quá khứ, nhận ra tình trạng hiện tại của mình và trông rõ cả tương lai.
Chí đã nhận ra chính mình, Chí thấy yêu cuộc sống của con người vô cùng. Chí thấy
mình già mà còn cô độc mà điều hắn sợ nhất lầ sự cô độc. trước đây, dù trong
cõi say, dù khi là quỷ dữ Chí cũng đã thấm
thía nỗi cô độc rồi, bây giờ nhân tính trở lại, Chí càng sợ sự cô độc.
+ Chí xúc động
khi được thị Nở chăm sóc, Chí ăn cháo hành, Chí nhìn thị cười và thị giục hắn
ăn cho nóng, hắn cảm nhận được tất cả sự nồng ấm của tình người.
=>Nam Cao
đã phát hiện ra vai trò quan trọng của
tình người trong việc đánh thức và khơi dậy nhân tính ở Chí, trong việc bảo tồn và phát triển nhân tính trong cộng
đồng người, trong cuộc đời nói chung.
-Thị Nở tuy bề
ngoài xấu xí, dở hơi, ngẩn ngơ nhưng thị là một cn người đích thực. Ở thị có
cái nghĩa giản dị mà thiêng liêng không mấy ai có được trong cái làng Vũ Đại ấy.
Thị đã chăm sóc Chí khi hắn ốm. thị có trách nhiệm với Chí, có suy nghĩ rất sâu
sắc: “mình bỏ hắn lúc này thì cũng bạc,
dù sao đã ăn nằm với nhau như vợ chồng”.
-Nam Cao khẳng định sức mạnh, sức sống của
nhân tính. Cái chết của Chí Phèo thể hiện điều đó. Khi Chí Phèo thức tỉnh
nghĩa là hắn không thể phá phách hay đâm chém được nữa, nghĩa là hắn không chấp
nhận sống cuộc sống của quỷ dữ. Trước đây, để tồn tại, Chí phải sống trong u mê
tăm tối của kiếp thú vật. Khi lương tri trở lại, Chí lại phải đổi cả mạng sống.
Lúc này, với Chí, khao khát được làm người lương thiện cao hơn cả sinh mạng của
mình. Chí phải chết vì cánh cửa lương thiện của
cuộc đời không chịu mở. Chí chết đã không phải thoả hiệp với nhưng tên
Bá Kiến, với bọn cường hào địa chủ, với giai cấp thống trị tàn ác. Chí phải chết
để không làm chảy máu và nước mắt của dân làng, của nhưg người đã từng yêu
thương đùm bọc Chí, của những người đã từng cho Chí lớn lên để Chí mang tất cẩ
những phẩm chất trong sáng của một người lương thiện, để Chí có lòng tự trọng,
có ước mơ trong sáng, chính đáng.
3.Nam Cao phê phán những thế lực bạo tàn
chà đạp con người.
-Cái chết của
Chí Phèo đã đanh thép tố cáo tội ác của xã hội tàn nhẫn, vô nhân đạo, xã hội đa
tiêu diệt đến tận cùng quyền sống, lẽ sống của con người.
-Khi sinh ra
Chí Phèo đã bị bỏ rơi bên lề cuộc sống, phải nhờ lòng trắc ẩn của người đời.
Khi Chí lớn lên, muốn sống với ước mơ giản dị, chính đáng, biết rằng sự bền vững
của cuộc sống avf hạnh phúc là phải do chính bàn tay mình làm nên, thế những
Chí bị đẩy vào nhà tù mà không được biết lí do. Khi Chí ra tù thì bị xoá tên ra
khỏi xã hội loài người. Khi Chí thức tỉnh lương tri, muốn được sống lương thiện
thì cuộc đời không chấp nhận Chí, hắn phải chết một cách bi thảm ngay trên ngưỡng
cửa trở về cuộc sống của con người, cuộc sống lương thiện mà Chí khát khao cháy
bỏng.
4. Nam Cao đề ra giải pháp mang tính nhân đạo,
mang ý nghĩa hiện thực và triết lí sâu sắc: lật đổ xã hội tàn bạo để bảo toàn
nhân tính của con người.
-Hành động dữ
dội của Chí Phèo là đâm chết Bá Kiến đã dự báo sự đối đầu gay gắt cần giải quyết:
ngwòi lương thiện phải đứng dậy trả thù quyết liệt để giành lại quyền sống
lương thiện. Điều đó cũng mang ý nghĩa sâu sắc: khi nào xã hội có lương thiện,
có tình người, cái ác không còn thì con ngwoù mới được sống một cách ứng đáng.
-Trong tác phẩm
này, Chí Phèo đã đến nhà Bá Kiến 3 lần. Lần thứ nhất đến chửi, lần thứ hai đến
xin đi ở tù và lần thứ ba đến đòi lương thiện. Hí lần trước thì Chí được sống,
bởi Chí sẽ là công cụ, là tay sai trong tay Bá Kiến. Nhưng lần thứ 3 thì Chid
phải chết. Bởi xã hội có nhiều kẻ tàn bạo vầ xảo quyệt như Bá Kiến mà Chí lại đồi
lương thiện, đòi cái mà xã hội ấy không có, cái mà ã hội ấy muốn tàn phá, huỷ
diệt. Chí chết là tất yếu.
=>“Chí Phèo” là một tác phẩm văn học chân chính như trong quan niệm của
Nam Cao: “Tác phẩm văn học có giá trị là
tác phẩm phải thể hiện nỗi đau của con người, nó ca tụng lòng thương, tình bác
ái, sự công bình, nó làm cho người gần người hơn”.
-“Chí Phèo” khẳng định tậm vóc của nhà văn Cam Cao: khả năng khái
quát hiện thực và tư tưởng nhân đạo.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét