NHÂN VẬT VIÊN QUẢN NGỤC TRONG "CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ" CỦA NGUYỄN TUÂN.

NHÂN VẬT VIÊN QUẢN NGỤC TRONG TÁC PHẨM

“CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ” CỦA NGUYỄN TUÂN.

“Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn, xô bồ”.

1. Nguyễn Tuân là một trong những cây bút xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại. Trước Cách mạng tháng Tám, ông nổi tiếng với tập truyện ngắn “Vang bóng một thời” trong đó  “Chữ người tử tù” là một tác phẩm tiêu biểu, đặc sắc. Truyện ngắn này tập trung thể hiện vẻ đẹp của các nhân vật và qua đó thể hiện tư tưởng của Nguyễn Tuân. Bên cạnh nhân vật Huấn Cao “văn võ song toàn”, đẹp cả trong tài năng, phẩm cách, thiên lương là nhân vật viên quản ngục với những nét đẹp rất riêng. Nhà văn rất quý trọng nhân vật này mà nhận xét trực tiếp: “Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, tính cách dịu dàng và lòng biết giá người biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻ chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”.

2.Hoàn cảnh sống và làm việc của nhân vật Viên quản ngục.

Quản ngục làm chức phận cai tù, sống và làm việc trong đề lao, nơi tồn tại của những cái xấu, cái ác, cặn bã của xã hội. Hằng ngày ông sống giữa gông xiềng tội ác, phải chứng kiến bao điều tàn nhẫn, lừa lọc giữa một đống cặn bã, giữa lũ quay quắt. Cảnh sống ấy dễ dìm chết con người, dễ đẩy con người vào bùn nhơ.

3.Viên quản ngục là một người sống khác hoàn cảnh, là người có tâm hồn trong sáng, có tính cách dịu dàng.

-Có thể thường ngày viên quản ngục cũng phải dùng những mánh khoé hành hạ tù nhân khi đón họ vào nhà giam của ông. Nhưng khi nhận được công văn đón những tử tù đặc biệt: Huấn Cao và những bạn đồng chí của ông, thì Viên quản ngục đã có những thay đổi nhất định.

-Trong thế giới tối tăm của nhà tù, Viên quản ngục như lạc lõng, cô độc trong thế giới riêng của mình: một ngọn đèn leo lét, một bóng tối mịt mù, quạnh quẽ, tiếng trống thu không, tiếng kiểng, tiếng mõ thưa thớt, tiếng chó sủa và những bóng ma mơ hồ huyền bí cứ ám mãi vào màn đêm hoang hút… Những sợi dây, vòng trói vô hình cứ tròng lên, thít vào cuộc đời mòn rỉ của ngục quan đang băn khoăn ngồi bóp thái dương.

-Ngoại hình: tóc hoa râm, râu đã ngả màu, bộ mặt tư lự. Viên quản ngục như đang trải qua cuộc đời cô đơn, dáng vẻ trầm tư kia cho thấy ông đang phải trăn trở trước một việc khó xử. Huấn Cao là một tài năng hiếm có, một nhân cách đáng trọng, lại là người viết chữ đẹp vang dội thiên hạ, ông cũng khao khát có được chữ Huấn Cao treo ở nhà riêng của mình.

-Cách chuyển giọng văn của tác giả: “những đường nhăn nheo của một khuôn mặt tư lự giờ đã biến mất hẳn, ở đó chỉ còn mặt nước ao xuân bằng lặng, kín đáo và êm nhẹ” như một nhịp chuyển trong diễn biến tâm lí của nhân vật: quyết định biệt đãi Huấn Cao đã làm cho diện mạo viên quản ngục tươi sáng khác thường, đối lập không gian u ám tối tăm của nhà tù; niềm vui mừng khi được tiếp nhận một người tù tài hoa, có nhân cách đáng trọng.

Quản ngục có nhiều suy tư khi đón nhận tù nhân như thế này thật là hiếm có, là một việc trái lập hoàn toàn với công việc của ông.

-Là người làm nghề cai ngục, một công cụ trấn áp của bộ máy thống trị đương thời nhưng ông lại có thú chơi thanh cao tao nhã: chơi chữ nghệ thuật.

Sở thích cao quý này đối lập một cách dữ dội với công việc và hoàn cảnh sống của ông, cho thấy ông là người biết trân trọng những giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc.

Hoàn cảnh đề lao với sự ngự trị của cái xấu, cái ác nhưng tâm hồn trong sáng của ông không bị hoen ố, mờ nhoè.

Tâm hồn trong sáng và sở nguyện cao quý của ông (một ngày nào đó được treo chữ của Huấn Cao trong nhà riêng) đã làm dịu thái độ ngông ngạo, kiêu bạc của Huấn Cao đối với ông và đã khiến Huấn Cao xúc động mà cho chữ, coi ông như một tri kỉ tri âm không hẹn mà gặp trong cuộc nhân sinh rộng lớn này, Huấn Cao sau khi cho chữ còn khuyên những lời chân thành, có ý nghĩa như chân lí nghệ thuật và vẻ đẹp nhân cách của con người.

-Khi tiếp nhận công văn giải tử tù vào kinh chịu án chém, viên quản ngục đã đau đớn đến tái nhợt người đi. “Một buổi chiều lạnh, viên quản ngục tái nhợt người đi sau khi tiếp đọc công văn. Quan hình bộ thượng thư trong kinh bắt giải ông Huấn Cao và những người bạn đồng chí của ông vào kinh. Pháp trường lập ở trong ấy kia. Ngày mai, tinh mơ, sẽ có người đến giải tù đi”. Viên quản ngục thực sự đã rơi vào một tình huống bế tắc và tuyệt vọng. Một tài năng hiếm có, một nhân cách cao quý được ông trân trọng, kính yêu và nâng niu từng giờ khắc đã sắp phải từ giã cõi đời, sắp phải chấm dứt cuộc đời đầy hoài bão tung hoành và khí phách hiên ngang bất khuất. Viên quản ngục chỉ có thể biệt đãi ông Huấn cho ông Huấn đỡ cực trong những ngày cuối cùng còn lại nhưng sự việc này thì ông không có cách gì níu giữ hay thay đổi được nữa. Ông Huấn sắp phải chịu án chém mà viên quản ngục còn chưa xin được chữ của ông, không dám bày tỏ sở nguyện của mình…Nỗi đau khổ và niềm day dứt đan hoà trong tâm trạng ông.

-Niềm tâm sự kín đáo của quản ngục cuối cùng cũng đã gặp được sự cảm thông của thầy thơ lại và nhờ thế mà ông Huấn Cao biết được. Thật bất ngờ và xúc động, Huấn Cao không chỉ cho chữ mà còn coi viên quản ngục là tri kỉ, tri âm, còn tặng quản ngục những lời khuyên chân thành, giàu ý nghĩa. Viên quản ngục đón nhận tấm lòng ấy một cách thành kính, khúm núm, lắng nghe những lời khuyên của người mình tôn thờ bấy lâu như lĩnh nhận những di huấn thiêng liêng của một bậc hiền minh cao cả trước khi người đó đi vào cõi bất tử. Cái khúm núm bái lạy và dòng nước mắt của ngục quan ở đây không làm cho ông nhỏ bé, hèn yếu đi mà làm cho ông trở nên trong sáng, lương thiện hơn, ông đã được vẻ đẹp toàn diện cả Huấn Cao, tử tù, dẫn dắt. Người đọc, vì thế, cũng thêm yêu quý viên quan coi ngục này hơn.

4.Viên quản ngục có lòng biết giá người, biết trọng người ngay,  người có phẩm chất tốt đẹp.

-Trong hoàn cảnh đề lao với những tăm tối, lừa lọc ngự trị nhưng viên quản ngục vẫn luôn biết trân trọng giá trị con người, trọng người tài, trọng phẩm chất cao đẹp của con người.

+Khi mới tiếp nhận công văn đón nhận các tử tù đến trại giam của ông, ông đã khẳng định tài năng cả Huấn Cao qua tiếng đồn của người đời với thái độ trầm trồ thán phục: “Huấn Cao, cái người mà cả tỉnh Sơn ta khen cái tài viết chữ rất nhanh và đẹp”.

+Ông suy nghĩ về phẩm chất, nhân cách của thầy thơ lại, về câu nói ban chiều của thầy thơ lại: “một người có tài như thế mà đi làm giặc thì thật đáng tiếc. Giả thử tôi là đao phủ, phải chém những người như vậy, tôi nghĩ mà thấy tiêng tiếc”, quản ngục còn suy nghĩ, day dứt về việc chọn nghề của mình và thầy thơ lại. “Có lẽ lão bát này cũng là người khá đây, có lẽ lão cũng như mình, chọn nhầm nghề mất rồi”. Ông còn băn khoăn ngồi bóp thái dương suy nghĩ về cách ứng xử với Huấn Cao và những người bạn đồng chí của ông Huấn. Ở đây, người đọc thấy viên quản ngục là người tận tuỵ với công việc, chu đáo và thận trọng trước mọi sự việc xảy ra nhưng một người coi ngục mà phải băn khoăn tìm cách ứng xử thích hợp, ứng xử như thế nào cho tốt, cho chu đáo với tử tù “có tiếng là nguy hiểm” thì quả là việc bất thường, ắt ông “không phải là kẻ xấu hay vô tình”.

-Viên quản ngục là người kiên trì, nhẫn nại và dũng cảm. trong những ngày Huấn Cao ở đề lao, ông đã biệt đãi Huấn Cao và những người bạn đồng chí của ông Huấn. Đây là một việc làm rất nguy hiểm với ông, về chức vụ, về quyền lợi, thậm chí là nguy hiểm cả về tính mạng của ông. Vì Huấn Cao là kẻ trọng phạm, phải chịu án chém. Quản ngục vì cảm phục nghĩa khí, tài năng cả ông Huấn, chỉ muốn cho “ông ta đỡ cưc trong những ngày cuối cùng còn lại” của cuộc đờ đáng trọng nên ông chấp nhận tất cả, chấp nhận sự nguy hiểm, chấp nhận cả thái độ khinh bạc kiêu ngạo của ông Huấn.

-Viên quản ngục hiểu rõ khoảng cách khá xa giữa mình và Huấn Cao, người mà mình kính trọng. Ông đã vchuanar bị sẵn những phiến lụa óng, can lại một cách cẩn thận và thoi mực thơm, những đồng tiền để đánh dấu ô chữ nhưng ông dám bày tỏ sở nguyện thầm kín cảu mình với ông Huấn. Vì “ông không dám giáp mặt một người cách xa” ông nhiều quá. Ông cũng nhận, hiểu rõ khoảng cách khá xa giữa mình và ông Huấn, đó không phải là khoảng cách về thân phận, địa vị xã hội mà là khoảng cách về tài năng, khí phách, nhân cách. Thế nên “điều khổ tâm nhất của viên quan coi ngục này là có một ông Huấn Cao trong tay mình, dưới quyền mình mà không biết làm cách nào xin được chữ”.

=>Ở đây, Nguyễn Tuân đã đặt nhân vật viên quản ngục vào một tình huống đầy kịch tính, viên quan coi ngục này đã phải đứng trước hai sự lựa chọn: hoặc là làm tròn bổn phận của một viên quan coi ngục thì phải chà đạp lên sở nguyện thanh cao của mình, hoặc là muốn thực hiện khao khát tinh thần đáng trân trọng thì phải chà đạp lên nghĩa vụ, bổn phận “người nhà nước” của mình. Nếu lựa chọn cách thứ nhất, con người rơi vào trạng thái tầm thường, hèn hạ, viên quản ngục không bao giờ rút chân lên khỏi đống bùn đen được. Lựa chọn cách thứ hai, chiến thắng thuộc về cái cao cả và với ông Huấn, viên quản ngục là một “tấm lòng trong thiên hạ”, là một tri kỉ tri tri âm không dễ tìm gặp trong cuộc đời.

=>Nguyễn Tuân thật sự rất trân trọng con người, ông đã nâng cao tầm vóc, nhân cách nhân vật của mình khi ông để cho quản ngục dằn vặt về việc xin chữ Huấn Cao. Viên quản ngục thực sự rât dũng cảm khi bất chấp nguy hiểm để biệt đãi tử tù – biệt đãi tội phạm nguy hiểm của triều đình, dũng cảm khi dám khao khát chữ của tử tù. Nhưng điều mà khiến người đọc trân trọng ở con người này không phải vì thế mà vì quản ngục đã biết trân trọng con người, biết giá trị con người. Ông muốn có chữ của Huấn Cao nhưng ông cũng hiểu tính cách ông Huấn là người không sợ quyền thế nên không thể dùng bạo lực, dùng những trò hành hạ tù nhân để ép ông Huấn viết chữ được. Đó cũng là điều khiến người đọc cảm nhận được cái thanh khiết ở quản ngục khi ông bị ông trời chơi ác, đem đày ải giữa một đống cặn bã, giữa lũ quay quắt.

6. Thái độ, tình cảm của Nguyễn Tuân:

-Trong ngòi bút khai thác và khám phá cuộc sống, Nguyễn Tuân đã rất trân trọng, yêu quý vẻ đẹp nhân cách con người. Nhân vật Huấn Cao được ông xây dựng bắng bút pháp lãng mạn, lí tưởng hoá với tất cả những vẻ đẹp được người đời ngưỡng mộ, nhân vật viên quản ngục cũng nhận được những tình cảm đặc biệt của Nguyễn Tuân khi ông dùng những hình ảnh so sánh rất đẹp để khẳng định thiên lương lành vững, khẳng định viên quản ngục là “một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ.

-Tác giả cũng thật tinh tế và mạo hiểm khi đặt nhân vật của mình trong hoàn cảnh éo le, trong tình huống kịch tính đặc biệt. Nhưng ngời bút tài hoa độc đáo của ông cũng đã đem đến cho người đoc những hiểu biết thú vị. Nhân vật viên quản ngục không được tác giả đặt tên để gọi nhưng vẻ đẹp tâm hồn nhân vật này cũng đã khẳng định rằng ở bất cứ nơi đâu, kể cả những nơi chỉ có bóng tối và tội ác ngự trị cũng vẫn có những con người lương thiện. Qua đó, tác giả cũng thể hiện niềm tin vào bản chất tốt đẹp của con người, bản chất ấy không bị chi phối, tác động  bởi hoàn cảnh, môi trường. Nhân vật viên quản ngục đã là người chiến thắng, chiến thắng cảnh ngộ, chiến thắng chính mình, vươn tới những giá trị cao đẹp về nhân cách con người.

-Xây dựng nhân vật viên quản ngục, Nguyễn Tuân cũng sử dụng ngòi bút lãng mạn độc đáo: những tình huống trái ngược, những câu văn so sánh, những nét miêu tả ấn tượng.

KL: Nguyễn Tuân là nhà văn suốt đời đi tìm cái thật và cái đẹp. Ông luôn nhìn thấy ở con người vẻ đẹp trong trẻo, kín đáo ngay cả khi họ ở trong hoàn cảnh éo le nhất. Xây dựng nhân vật viên quản ngục, ông thể hiện niềm tiếc nuối về những giá trị văn hoá cao đẹp của dân tộc đang bị rơi vào quên lãng; ông cũng thể hiện niềm tin vào vẻ đẹp tâm hồn, thiên lương trong sáng của con người. Ông đã để lại trong lòng người đọc nhiều thế hệ những nhân vật rất sống và những bài học đáng quý về nhân phẩm, về tâm hồn cao đẹp. Nhân vật viên quản ngục trong “Chữ người tử tù” đúng là người có “tính cách dịu dàng,lòng  biết giá người, biết trọng người ngay” trong hoàn cảnh đề lao tàn nhẫn, lừa lọc. Tính cách ông đúng là “một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”.

                                                          Nguyên Hạnh – Đồng Gia